For Businesses

Syllu ar y Sêr

Gwyddoniaeth yn yr awyr

Cofiwch mae’r awyr yn ddeinamig ac yn newid drwy’r amser! Wrth i’r Ddaear fynd o amgylch yr Haul, bydd y sêr a welwch o un lleoliad penodol yn newid gydol y nos. Hefyd wrth i’r Ddaear symud i le gwahanol yn y gofod gydol y flwyddyn, bydd lleoliad y sêr hefyd yn newid.

Felly beth sydd i fyny yno?

Y lleuad

Y lleuad yw’r ail wrthrych gweladwy mwyaf disglair yn yr awyr ar ôl yr Haul, a’r gwrthrych nefol agosaf at y Ddaear. Ar gyfartaledd o 238,855 milltir i ffwrdd ohonym, byddai'n cymryd tua 9 mlynedd i chi gerdded yno heb stopio. Mae cylchdro’r Lleuad yn cyd-fynd ag un y Ddaear, ac mae hyn yn golygu bod yr un ochr o’r lleuad bob amser yn wynebu'r Ddaear. Mae amlygrwydd y lleuad yn yr awyr a’i gylch rheolaidd o gyfnodau yn golygu fod y Lleuad wedi bod yn  ddiwylliannol bwysig ers yr hen oesoedd. Gwelir dylanwad y lleuad mewn iaith, calendrau, celf a chwedloniaeth. Efallai nad yw nos olau leuad yn dda ar gyfer Syllu ar y sêr, ond mae’n gyfle rhagorol i wneud gweithgareddau megis cerdded neu redeg llwybrau, mae’n gefndir gwych i adrodd storïau, ac mae’n ysbrydoliaeth i ffotograffwyr nos.

Eclips lleuad

Mae rhywbeth hollol syfrdanol am weld eclips ac mae’r ddynoliaeth wedi cael ei swyno ganddynt erioed. Gellir gweld eclips llawn o’r lleuad bob rhyw 2.5 mlynedd tra bod 2 neu 3 o eclipsau rhannol yn digwydd yn flynyddol. Yn ystod eclips llawn o’r lleuad, mae’r Haul, y Ddaear a'r Lleuad yn ffurfio llinell syth. Mae’r Ddaear yn rhwystro unrhyw olau haul uniongyrchol rhag cyrraedd y Lleuad. Mae’r Haul tu ôl i'r Ddaear, felly mae golau’r Haul yn bwrw cysgod y Ddaear ar y Lleuad ac mae'r cysgod hwn yn ei gwmpasu'n gyfan gan achosi eclips llawn. Yn 2015, roedd 'lleuadau gwaed' iasol yn ystod yr eclipsau. Cliciwch yma am ragfynegiadau amser a dyddiad yr eclips llawn nesaf o’r lleuad.

Comedau

Mae cannoedd o gomedau sy'n treulio'r rhan fwyaf o'u hoes ymhlith planedau mewnol Cysawd yr Haul. Mae rhai comedau yn cael eu cymharu â "pheli eira budr", yn gymysgedd o lwch a iaoedd anweddol megis dŵr, carbon deuocsid, ac amonia. Mae comedau yn gadael llwybrau o nwy a llwch y tu ôl iddynt sy'n llosgi gan adael y gynffon gomed draddodiadol.

Mae comedau yn eithaf prin a thua un gomed y flwyddyn sy’n weladwy i'r llygad noeth; gelwir  comedau llachar iawn yn “Gomedau Mawr”, a’r un enwocaf oedd Halley. Halley yw'r unig gomed y gellir ei gweld â’r llygad noeth a all ymddangos ddwywaith mewn oes ddynol. Ymddangosodd yr Halley olaf yn rhannau mewnol Cysawd yr Haul yn 1986, a bydd nesaf ger y ddaear yng nghanol 2061.

Sêr Gwib

Felly, beth sydd tu ôl i hud sêr gwib? Wrth i ronynnau o lwch ddisgyn drwy atmosffer y Ddaear, maent yn cael eu gweld fel stribedi o olau ar draws yr awyr,  dyma yw sêr gwib. Ar adegau penodol o'r flwyddyn wrth i’r ddaear fynd drwy gymylau o lwch gofod, bydd cawodydd sêr gwib anhygoel i'w gweld ac efallai y gwelir cymaint â 100 o sêr gwib mewn awr! Mae’r rhai mwyaf gweladwy yn digwydd ym mis Awst, Hydref a Rhagfyr. Fel petai’n arbennig ar gyfer Cymru, ceir cawod Draconid o sêr gwib yn yr Hydref – yn pelydru o geg danllyd cytser gogleddol Draco y Ddraig, yn llenwi awyr y nos gyda'i harddwch..

Planedau

Mae gennym wyth planed yn ein Cysawd Haul, maent yn edrych fel sêr yn awyr y nos, a phump ohonynt yn ddigon llachar i'w gweld gyda'r llygad noeth. Y planedau amlwg i chwilio amdanynt yw Gwener - llachar iawn, yn enwedig ar ôl iddi dywyllu a chyn y wawr - a’r blaned Mawrth a ellir ei hadnabod oherwydd ei lliw coch. Mae mater bywyd ar blanedau eraill wedi swyno seryddwyr a lleygwyr fel ei gilydd, ac wrth i chi edrych i fyny, ystyriwch tybed a oes rhywun neu rywbeth yn edrych i lawr arnoch chi!

Sêr

Peli o nwy yw sêr sy'n gollwng gwres a golau wrth iddynt fynd drwy broses ymasiad niwclear dwys. Yr Haul yw’r seren agosaf at y Ddaear, ac mae tua 93 miliwn o filltiroedd i ffwrdd. Mae’r nesaf, Proxima Centauri, tua 271,000 o weithiau ymhellach i ffwrdd.  Mae llawer o wahanol fathau o sêr gyda phob math o enwau diddorol, a ‘Chorachod Coch’ yw’r enw a roddir i’r rhai mwyaf cyffredin yn y Llwybr Llaethog.

Goleuni’r Gogledd

Gellir gweld Goleuni’r Gogledd, a elwir hefyd yn Aurora Borealis, o bob rhan o Gymru, er ei fod yn fwy tebygol i'w weld yn Eryri ac yn y gaeaf. Y tywyllaf yn y byd yw’r awyr, y gorau fydd y siawns o weld y ffenomen hon. Mae'r golau yn dibynnu ar weithgaredd solar sy'n amrywio ar gylch 11 mlynedd bras, gyda 2013 yn uchafbwynt diweddar; disgwylir y nesaf yn 2024.

Gan na ellir rhagweld pryd y gwelir Goleuni’r Gogledd, y ffordd orau i gael gwybod amdano yw cofrestru ar gyfer rhagolygon (1-3 diwrnod) neu rybuddion (1 awr).

Cytserau

Mae cytserau yn grwpiau o sêr yn yr awyr a ffurfia batrymau. Mae 88 o gytserau a gydnabyddir yn swyddogol. Lleolir 36 o’r rhain yn hemisffer gogleddol yr awyr tra mae’r 52 sy’n weddill yn hemisffer y de.

Drwy gydol hanes, taniwyd dychymyg y ddynoliaeth gan y sêr, ac mae'r patrymau a ffurfiant wedi cael eu disgrifio fel anifeiliaid, gwrthrychau a chymeriadau mytholegol. Tra’r ydych yng Nghymru, beth am fynd ar helfa draig a dod o hyd i gytser Draco gyda'i ben yn anadlu tân a chynffon hir yn nadreddu. Mae llawer o'r cytserau yn yr iaith a diwylliant Cymraeg gydag enwau unigryw sy'n eu cysylltu â thirwedd, mytholeg a diwylliant Cymru.
http://www.jonesbryn.plus.com/wastronhist/namesobjects.html

Galaeth

Casgliad o sêr, nwy a llwch yw galaeth, sy'n cael eu rhwymo gyda’i gilydd gan ddisgyrchiant. Cred seryddwyr bod cannoedd o biliynau o alaethau yn y bydysawd; fodd bynnag, nid yw'r union nifer yn wybyddys

Yma ar y Ddaear rydym yn rhan o alaeth o’r enw’r Llwybr Llaethog. Mae’r Llwybr Llaethog yn alaeth droellog (ddim yn ddisg â diamedr). Mae ganddo graidd canolog llachar gyda dwysedd uchel o sêr, ac yna disg wastad yn ei amgylchynu. Mae fel record yn troi. Dechreua dwy fraich droellog y tu allan i’r craidd, gan droelli am allan fel olwyn pin ar ochrau allanol yr alaeth. Mesura’r Llwybr Llaethog oddeutu 100,000 i 120,000 o flynyddoedd goleuni. Credir ei fod yn cynnwys 200-400 biliwn o sêr (amcangyfrif gwyddonol gorau hyd yma).

.

Yr Orsaf Ofod Rhyngwladol a Lloerenni yn mynd heibio

Mae gweld yr Orsaf Ofod Rhyngwladol (ISS) yn mynd heibio uwchben yn olygfa ysblennydd yn y nos neu yn y gwyll, fe'i gwelir yn wrthrych llachar cyflym iawn sy'n cymryd tua munud i groesi'r awyr. Yn hawdd ei weld gyda'r llygad noeth, mae’r Orsaf Ofod Rhyngwladol yn edrych fel awyren yn hedfan yn uchel iawn, a bydd fel arc o olau dwys. Mae ei hamseru rheolaidd yn golygu y gellir gwylio am yr olygfa hon ar adeg benodol; os yw’r amseru yn iawn ar Noswyl y Nadolig, hawdd credu eich bod yn gweld sled Siôn Corn!